Тихомир Каранфилов

Македонското востание (познато како Кресненско) кое е кренато против османската власт на 17  октомври 1878 година (5 октомври стар стил),  по својата суштина преставува прва етапа во која се изразиле сите карактеристики на македонското национално револуционерно движење.

Оваа Востание против османското ропство, како прва фаза на патот на оформувањето на револуционерната организација, всушност преставува и почеток на борбата на македонскиот народ против сите аспирации на соседните народи врз самобитноста на Македонија,

Донесувањето на „Правилата на македонскиот востанички комитет" во 1878 година, преставува настан од вонредно значење. Овие „Правила“ кои го определуваат карактерот и суштината на Кресненското востание, претставуваат вистинска национално-политичка програма врз која се темели понатамошната борба на македонскиот народ за ослободување и создавање на своја самостојна македонска држава.

Всушност „Правилата на македонскиот востанички комитет" претставуваат прв Устав на македонскиот народ, во чија Преамбула стои:

„ ..Ние востанавме како поборници на слободата. Со нашата крв што ја пролеавме низ полињата и горите македонски ние служиме, како македонската војска на Александар Македонски, за слободата со нашата девиза: „Слобода или смрт!”

Меѓутоа, поради настаните и ослободувањето на голем број села од нашите востаници и вопијуштите потреби да се воведе еден ред во земјата каде што дејствуваат востаниците, решивме да поднесеме едни правила од Македонскиот востанички комитет, односно Устав, по кој сите ќе се управуваме и сите ќе ги исполнуваме додека не ја ослободиме целата наша татковина Македонија.“

Дефинирајќи ги целите на Македонското востание, Македонскиот востанички комитет ќе забележи (чл. 9) дека таа не е никаква тајна туку:

„Таа е ослободувањето на Македонија, земјата на славните словенски просветители и учители св. Кирил и Методиј, која со векови страда под турското иго. Затоа секој што не се бори за нејзиното ослободување, туку си прави своја сметка за него нема место во востанието.“

Меѓудругото, во овој прв Устав на македонскиот народ, Македонскиот востанички комитет води грижа и за соседите со кои ги прецизира односите. Во Правилата посебно место е одвоено за односите со бугарската Егзархија и благотворитедниот комитет „Единство" против чијашто дејност е изразено негодување и спротивставување. Во членот 200 се вели:

„Светата бугарска Егзарлија на чело со Неговото Блажество води политика повеќе од чудна, бидејќи под предлог дека се грижи за Македонците што остануваат под непосредната власт на Турците одржува тесни пријателски врски со турската влада во Цариград", и со тоа мисли дека угодувајќи им на Турците ќе се здобие со" влијание врз нив и ќе може да испраќа владици во Македонија кои ќе го заштитуваат македонското население од насилниците. Тешко му на Македонецот! Македонскиот востанички комитет не ја одобрува таквата несмасна политика која ги разединува народните сили и и ги врзува рацете на Македонија за ослободување".

Истовремено Македонскиот востанички комитет, ги повикал свештениците во Македонија да ги бојкотираат наредбите на бугарската Егзархија, да му се приклучат на востанатиот македонски народ до неговото ослободување кога ќе се реши и црковното прашање во Македонија.

Ваквиот однос на Македонскиот востанички комитет предизвикал востанието да биде прифатено со воодушевување од македонскиот народ, како внатре, така и надвор од земјата. Воодушевана од помислата за создавање на сопствена македонска држава, македонската емиграција во Романија собирала помош за востаниците. Слично на нив, македонската емиграција во Србија барале дозвола од претседателот на српската влада да се вратат по своите места за да подигнат востание. Приливот на востаниците бил толку голем што Македонскиот востанички комитет не можел да обезбеди доволно оружје.

По успесите, доаѓа и до првите посериозни конфликти меѓу раководство на востанието и комитетот „Единство". Началникот на Штабот на Македонското востание Димитар Попгеоргиев – Беровски барал 2 - 3.000 пушки, но секогаш добивал минимално количество, што предизвикало незадоволство кај македонските востаници од политиката на благотворителните комитети диригирани од Бугарија. Штабот на Македонското востание во село Влахи, на 25 октомври 1878 година испратил писмо до К. П. Босилков, претседател на комитетот "Единство" во Горна Џумаја, (сега Благоевград) во кое се бара објаснување за ваквиот однос.

Во писмото потпишано од началникот на Штабот Димитар Попгеоргиев - Беровски и секретарот М. П. Каранфилов, а во кое е изразено незадоволството на македонските востаници, меѓудругото се вели:

„Надежта што ја имавме гледаме дека се губи. Според тоа гледаме дека вие си играте со нас. Трошоци се прават а своето внимание го насочувате таму каде што не е потребно, а нас не оставате без никаква помош. Луѓето што беа потребни овде вие ги задржувате по неколку дена и ги испраќате кој знае каде. Впрочем, за своја должност сметам да ви кажам дека ако продолжат тие работи, јавете ни барем искрено, за да знаеме што да правиме. Вашата должност е мислам да ни помогнете со средства, а од војничка страна вие треба да сте просто гледачи. Како што гледаме дека Комитетот напросто си игра со овие работи, ние ќе бидеме принудени да дејствуваме по нашински, но одговорноста за крвта на невините ќе падне врз Вас. Затоа Ве молиме да ни одговорите позитивно или негативно за таа работа. Најпосле можете да кажете во што е работата. Работата, господа, е дека не ни испраќате навреме и редовно пушки и куршуми. Ни испраќате невооружени луѓе, а ние господа овде немаме фабрика за да ги вооружиме. И пак ви велиме дека во спротивен случај ние ке го употребиме тоа средство за кое Вие и останатите комитети ке одговарате пред народот и пред Бога. За Разлог не е време да мислите за востание. Свесно помислете со колкава сила сакате да отворите толкав фронт. Еве вие одобривте и за Паланка да се испрата неколку чети. За Бога, помислете со испратените од вас први и последни 60 пушки колку чети се создадени?..."

(„Документи за борбата на мекедонскиот народ за самостојност и за национална држава“, Том I, Скопје, 1981, стр261 – 262; Г. Кацаров и ИВ. Кепов, Документи по Кресненското востание от 1878 год. – Сб. БАН Кн. 36, 1940, стр.49, док. 75).

Односно, комитетот „Единство" се залагал за предизвикување на мали бунтови, без никаков изглед за успех, со што предизвикувале големи одмазнички акции на турскиот башибозук, а со тоа бугарската пропаганда сакала да докаже дека во Македонија не постојат сили кои самите би се избориле за својата слобода и дека е неминовно приклучувањето на Македонија кон Бугарија.

Несогласувањето на македонските востаници со ваквата политика на благотворителните комитети довело до тешки судири како последица на кои, од страна на Бугарската агентура, на подмолен начин е убиен и првиот човек на востанието Стојан Карастоилов, а Димитар Попгеоргиев – Беровски на двапати уапсен и отстранет од раководството на Македонското востание. Тоа е воедно и почеток на крајот на Македонското (Кресненско) востание.

На почетокот на месец јули 1879 година престанаа секакви дејствија на македонските востаници, а со доаѓањето на турскиот аскер голем број од македонското население мигрирало во Бугарија.